Celiakia, czyli trwała nietolerancja glutenu, jest chorobą o podłożu immunologicznym. Ze względu na bardzo zróżnicowane objawy (od problemów gastrycznych, przez anemię czy afty, nawet po poronienia) jedynie 5% chorych ma świadomość jej obecności [1]. Skąd bierze się celiakia, jak jeszcze się objawia i jak ją zdiagnozować i leczyć?
Spis treści
Przyczyny celiakii
Objawy celiakii
Kto jest szczególnie narażony na celiakię?
Diagnostyka celiakii
Dlaczego lepiej nie rozpoczynać od badania krwi?
Leczenie celiakii – dieta bezglutenowa
Celiakia – na czym polega? Przyczyny choroby
Do wystąpienia celiakii potrzebne są 3 czynniki:
- określone geny (DQ2,2 DQ2,5 DQ8),
- gluten,
- aktywator choroby (m.in. ciąża, przewlekły stres, spadek odporności czy inna choroba, np. choroba Hashimoto).
Jest to zatem choroba o podłożu genetycznym. Ma również podłoże immunologiczne – u osób z celiakią występuje nieprawidłowa reakcja organizmu na dostarczony gluten.
Pod jego wpływem dochodzi do degradacji kosmków jelitowych. To małe wypustki obecne w jelicie, które zwiększają jego chłonną powierzchnię. Zniszczone nie mogą prawidłowo pełnić swojej funkcji, co powoduje problemy z wchłanianiem substancji z pożywienia i leków. W konsekwencji pojawiają się liczne niedobory, niedożywienie, a stosowane leki często nie przynoszą oczekiwanych rezultatów.
Objawy celiakii są bardzo różnorodne
Celiakia kojarzona jest przede wszystkim z objawami ze strony układu pokarmowego – bólami brzucha, biegunkami, wzdęciami etc. Mogą wystąpić, jednak pełnoobjawowa (jawna) postać choroby dotyczy ok. 10% chorych [2]
Jak celiakia objawia się więc najczęściej? W sposób nieoczywisty, np.:
- anemią,
- aftami,
- zmęczeniem,
- spadkiem nastroju,
- problemami skórnymi,
- wypadaniem włosów,
- spadkiem libido,
- problemami z płodnością czy poronieniami,
- u dzieci również problemami ze wzrostem i przybieraniem na wadze czy kłopotami z nauką.
Mówi się nawet, że każdy ma inną celiakię. Warto zdawać sobie sprawę, że celiakia może czasami nie dawać widocznych objawów, w ukryciu prowadząc do degradacji kosmków w jelitach.
Kto jest szczególnie narażony na celiakię?
Europejskie Towarzystwo Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia (ESPGHAN) rekomenduje wykonanie badania w kierunku celiakii nie tylko u osób z możliwymi objawami choroby. Zwraca ponadto uwagę, że choroba często współwystępuje m.in. u osób z zapaleniem tarczycy, młodzieńczym zapaleniem stawów czy cukrzycą typu 1 [3]. Choroby autoimmunologiczne nierzadko bowiem pojawiają się razem.
ESPGHAN zaleca diagnostykę pod kątem celiakii też u krewnych pierwszego stopnia osoby chorej na celiakię [3] – rodziców, dzieci i rodzeństwa. Celiakia jest chorobą dziedziczną, więc może zostać przekazana potomstwu.
Warto ponadto wiedzieć, że celiakia wcale nie jest chorobą wieku dziecięcego. Źródła naukowe wskazują, że: „obecnie 60% nowo rozpoznawanych przypadków celiakii dotyczy osób dorosłych (szczyt zachorowań przypada na 3. i 4. dekadę życia), spośród których 15–20% ma ponad 60 lat [4]”.
Celiakia – diagnostyka krok po kroku
Ze względu na genetyczne podłoże choroby diagnostykę dobrze zacząć od badania DNA (badanie genów DQ2,2 DQ2,5 i DQ8 w podjednostce α i β). To jedyne badanie, które umożliwia niemal w 100% wykluczenie choroby – brak genów oznacza, że na celiakię nie można zachorować ani teraz, ani w przyszłości.
Gdy predyspozycje genetyczne są obecne, wskazane jest wykonanie badań krwi (serologicznych): całkowitego poziomu IgA oraz przeciwciał anty-tTG, EMA i anty-DGP (u dzieci poniżej 2. roku życia). Przy niedoborze IgA wykonuje się też badanie przeciwciał w klasie IgG.
Dlaczego lepiej nie rozpoczynać od badań krwi?
- Po pierwsze: wskazują tylko aktywną formę choroby w danym momencie i mogą nie wskazać jej bardzo wczesnego etapu.
- Po drugie: może się zdarzyć, ze dana osoba w ogóle nie wytwarza przeciwciał, a mimo to celiakia jest obecna.
- Po trzecie: u osób przyjmujących leki immunosupresyjne wynik może wyjść fałszywy.
- Po czwarte: aby uzyskać wiarygodny wynik, trzeba przez minimum kilka tygodni być na diecie bezglutenowej.
Trzecim badaniem stosowanym w diagnostyce celiakii jest biopsja jelita, która wskazuje na stan kosmków jelitowych. Coraz częściej biopsji jelita można jednak uniknąć – w sytuacji, gdy zarówno badanie genetyczne, jak i badania serologiczne wskażą na aktywną celiakię.
Leczenie celiakii – dieta bezglutenowa
Gdy celiakia zostanie zdiagnozowana, konieczne jest całkowite wyeliminowanie glutenu. Dieta bezglutenowa musi być przestrzegana przez całe życie, ponieważ osobom z celiakią szkodzi nawet minimalna ilość tej substancji.
Najlepiej rozpocząć jej stosowanie pod okiem dietetyka, aby zapewnić swojemu organizmowi wszystkie niezbędne składniki odżywcze. Po eliminacji glutenu stan jelit zacznie stopniowo się poprawiać (u dzieci następuje to szybciej), a z czasem substancje z jedzenia i leków zaczną się wchłaniać. Dzięki temu objawy ustąpią, a stan zdrowia znacznie się poprawi.
Zobacz też: Dieta bezglutenowa a choroba Hashimoto
Źródła:
[1] M. Pawlaczyk, S. Milewska, A. Rokowska-Waluch, K. Korzeniowska, Leczenie dietetyczne w celiakii i opryszczkowatym zapaleniu skóry, „Farmacja Współczesna” 2012, 5, s. 10. [2] celiakia.pl/diagnoza/ [3] Nowe wytyczne diagnostyki celiakii wg Europejskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci (ESPGHAN), oprac. A. Rybak, „Standardy Medyczne Pediatria” 2012, 9. [4] D. Satora, K. Bochen, A. Prystupa, J. Pietraszek-Mamcarz, J. Mosiewicz, J. Schabows¬ki, Celiakia – choroba nie tylko dziecięca, „Family Medicine & Primary Care Review” 2011, 13, 1, s. 91.
Ten artykuł jest chroniony prawami autorskimi. Niedopuszczalne jest zwielokrotnianie, modyfikowanie, publiczne odtwarzanie i / lub udostępnianie Serwisu, jego części, materiałów w nim zamieszczonych i / lub ich części, za wyjątkiem przypadków wskazanych w obowiązujących w tym zakresie przepisach prawa.