Jod a niedoczynność tarczycy – nadmiar, niedobór, suplementacja

Szacuje się, że niedobór jodu dotyczy ok. 52% ogólnej populacji Europy. Deficyt tego pierwiastka może powodować zaburzoną pracę tarczycy szczególnie niebezpieczną u kobiet w ciąży oraz dzieci. Choć niedostatek jodu może skutkować niedoczynnością tarczycy, to raporty i obserwacje naukowców alarmują, że jego nadmiar, szczególnie u osób z grupy ryzyka, może wiązać się ze zwiększonym występowaniem choroby Hashimoto [1]. Kto powinien suplementować jod i czy zawsze jest to bezpieczne? Czym jest Płyn Lugola i czy pomaga w chorobach tarczycy? Odpowiedź w poniższym artykule!

 

 

 

Spis treści:

Rola jodu w organizmie

Zapotrzebowanie na jod

Objawy niedoboru i nadmiaru jodu

Adaptacje tarczycy do niższej podaży jodu

Skutki niedoboru jodu

Jod a niedoczynność tarczycy, jod a Hashimoto

Adaptacje tarczycy do nadmiernej podaży jodu

Płyn Lugola w chorobach tarczycy

Rola jodu w organizmie

Nikogo zapewne nie zdziwi, że jod jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu, w tym przede wszystkim tarczycy:

• Bierze udział w biosyntezie hormonów tarczycy (trójjodotyroniny T3 oraz tyroksyny T4). [2][3].
• Jest wykorzystywany w celach diagnostycznych – metoda scyntygraficzna, która opiera się o wychwytywaniu jodu i oznaczeniu „gorących guzków” o wzmożonej aktywności oraz „zimnych guzków”, które nie produkują hormonów [3].
• Jod promieniotwórczy jest również stosowany przy autoimmunologicznej nadczynności tarczycy, czyli chorobie Gravesa Basedowa [4].
• Wysokie spożycie jodu może działać profilaktycznie w przypadku raka sutka oraz raka żołądka. Na ten moment są to jednak tylko obserwacje epidemiologiczne, które nie zostały jeszcze dokładnie zbadane. [2].

Zapotrzebowanie na jod

Ten pierwiastek naturalnie można znaleźć w takich produktach jak: algi, owoce morza (w tym ryby), a w mniejszych ilościach również w mleku i jego przetworach. Pomijając nabiał, ryby i owoce morza nie były i nie są popularne w polskiej diecie, dlatego od 1997 roku głównym źródłem jodu w Polsce jest również sól. Fortyfikacja, czyli wzbogacenie tego produktu jodkiem potasu, była odpowiedzią na niedobory jodu, szczególnie w miejscach daleko położonych od morza, które są ubogie w jod (obszary endemiczne).
Jakie jest zapotrzebowanie na jod względem grupy wiekowej wg. Instytutu Żywności i Żywienia?

• Dzieci 1-6 lat: 90 mikrogramów
• Dzieci 7-9 lat: 100 mikrogramów
• 10-12 lat : 120 mikrogramów
• Powyżej 13. roku życia: 150 mikrogramów
• Kobiety w ciąży: 220 mikrogramów
• Kobiety karmiące 290 mikrogramów [5].

Jodowanie soli jodkiem potasu lub jodanem potasu jest zachowane na poziomie 20-40 mg jodu na 1 kg soli, a straty związane z obróbką termiczną szacuje się na poniżej 10% [2].

Objawy niedoboru i nadmiaru jodu

Zarówno nadmiar, jak i niedobór tego pierwiastka może być dla nas niebezpieczny.
Jakie mogą być objawy niedoboru jodu?

• Powiększenie tarczycy (wole tarczycowe)[1].
• Niedoczynność tarczycy z niedoboru jodu (a wraz z nią objawy: stałe uczucie zimna, wzrost masy ciała, problemy ze skupieniem, zaburzona wydolność fizyczna, łamliwe paznokcie i włosy, zmęczenie, zaparcia, sucha skóra)[6].
• Zwiększony poziom hormonu TSH, który jest wstępnym markerem chorób tarczycy, obniżony poziom FT4 oraz w zaawansowanej chorobie obniżony poziom FT3 [6].

Jakie mogą być objawy nadmiaru jodu?

• Nagłe objawy przesyceniem jodem to symptomy przełomu tarczycowego, który stanowi poważne zagrożenie dla życia. Do nich należą: gorączka, wymioty, biegunka, zaburzenie świadomości, pobudzenie, majaczenie a nawet śpiączka, niewydolność serca, powiększenie wątroby, duszności. W zależności od literatury, nawet 20% przypadków z nieleczonym przełomem tarczycowym może prowadzić do śmierci [7].

Adaptacje tarczycy do niższej podaży jodu

• Spożycie mniejsze niż 100 mikrogramów jodu może powodować wzrost wydzielania TSH i w efekcie zwiększony wychwyt jodu oraz zaburzenie w równowadze produkcji hormonów tarczycowych (zwiększona produkcja trójjodotyroniny T3).
• Spożycie poniżej 50 mikrogramów może powodować zmniejszenie przyswajania jodu, co pociąga za sobą jego mniejszą ilość w gruczole tarczycowym. W wyniku tego może wytworzyć się wole tarczycowe, czyli powiększenie płatów bocznych tarczycy [1].

Skutki niedoboru jodu

• Dla wszystkich grup wiekowych: występowanie wola tarczycowego i większa podatność na skutki promieniowania nuklearnego
• Płód i noworodki: poronienia, martwe urodzenia, większa śmiertelność okołoporodowa, wady wrodzone, kretynizm, ryzyko ADHD, niedotlenienie mózgu,
• Dzieci i nastolatkowie – upośledzony rozwój umysłowy i fizyczny
• Dorośli – gorsza wydolność, upośledzone funkcje psychiczne, rozwój wola i niedoczynności tarczycy oraz raka pęcherzykowatego tarczycy [1].

Jod a niedoczynność tarczycy, jod a Hashimoto

Niedobór jodu powoduje powiększenie gruczołu tarczowego. Fortyfikacja soli jodem spowodowała zniknięcie kretynizmu oraz wola tarczycowego w obszarach endemicznych. Jednak niedoczynność tarczycy z niedoboru jodu została zastąpiona zwiększonym występowaniem niedoczynności tarczycy o podłożu autoimmunologicznym – chorobą Hashimoto [8][9]. Warto wiedzieć, że nadmiar tego mikroelementu może wpływać na narząd tarczycy zarówno stymulująco, jak i hamująco. Nadmierna ilość spożywanego jodu może być szczególnie groźna dla osób z grupy ryzyka. Należą do nich osoby chore na autoimmunizacyjną chorobę tarczycy, np. chorobę Gravesa i Basedowa, chorobę Hashimoto oraz niewielkiego odsetka osób z upośledzonym mechanizmem adaptacyjnym do nadmiaru jodu.
Przesycenie jodem u osób z grupy ryzyka może powodować wiele nieprawidłowości, między innymi:

• Zwiększoną zapadalność lub pogorszenie przebiegu występującej autoimmunologicznej choroby Hashimoto oraz subkliniczną niedoczynność tarczycy [10][11].
• Przełom tarczycowy, głównie u osób leczonych jodem radioaktywnym.

Adaptacje tarczycy do nadmiernej podaży jodu

• Zmniejszona synteza hormonów tarczycy i niedoczynność indukowana nadmiarem jodu (efekt Wolffa–Chaikoff’a) – zwykle jest to efekt przejściowy, związany z chwilową nadmierną ekspozycją na jod.
• Nadczynność tarczycy (Zespół Jod–Basedow). Zwykle jest to związane z „uśpioną” chorobą Graves’a Basedowa. Efekt może być chwilowy lub stały.

Płyn Lugola w chorobach tarczycy – czy suplementacja jodem ma sens?

Suplementacja nieorganicznego jodu powoduje zahamowanie syntezy i uwalniania hormonów tarczycy. Jak już zostało wcześniej wspomniane jest to efekt Wolffa-Chaikoffa, który wykorzystuje się w medycynie do leczenia przełomu tarczycowego lub silnej nadczynności tarczycy. W tym przypadku Płyn Lugola może zastąpić tyreostatyki (leki hamujące działanie tarczycy) w przypadku silnej reakcji uczuleniowej na preparaty farmakologiczne. Płyn Lugola (wodny roztwór czystego jodu rozpuszczony w jodku potasu) podaje się również podczas przygotowania do zabiegu chirurgicznego na tarczycy (7-10 dni przed operacją) [12]. Niektórzy jeszcze pamiętają katastrofę w Czarnobylu w 1986 roku, kiedy spożywano płyn Lugola, w celu wysycenia tarczycy jodem, by narząd nie wchłaniał jego radioaktywnego izotopu[13].

Wraz z edukacją społeczeństwa i ze zwiększoną koncentracją o własne zdrowie, pojawiły się pomysły stosowania płynu Lugola, w celu uzupełnienia jodu. Biorąc jednak pod uwagę wzbogacanie soli o jodek potasu, mieszkańcy Polski nie są narażeni na deficyt tego pierwiastka (wyjątkiem są kobiety w ciąży, którym zaleca się suplementację jodu na poziomie 100-150 µg) [1]. Tak jak zostało wspomniane problemem stała się zbyt duża ekspozycja na jod, która u osób z grupy ryzyka może stanowić zagrożenie powstawania choroby Hashimoto oraz subklinicznej niedoczynności tarczycy. Jod jest kolejnym pierwiastkiem, który jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu (bezpośrednio tarczycy), choć jego nadmiar może okazać się równie niebezpieczny co niedobór. To kolejny dowód na to, jak ważne są kwestie dietetyczne w aspektach medycznych. Warto podkreślić również fakt, że wciąż brakuje rzetelnych, długofalowych badań nad tym tematem. Już teraz warto z dozą zdrowego rozsądku planować każdą suplementację mineralno-witaminową i zawsze przed rozpoczęciem kuracji skonsultować się ze specjalistą.

---

PIŚMIENNICTWO
[1] M. Gietka-Czernel, “Profilaktyka niedoboru jodu Iodine prophylaxis,” Postępy Nauk Med., vol. XXVIII, no. 12, 2015.
[2] F. Gałkowski, Jod – pierwiastek istotny w profilaktyce, diagnostyce i leczeniu.:Interdyscyplinarne aspekty nauk o zdrowiu. Kraków: Krakowskie Towarzystwo Edukacyjne sp. z o.o., 2010.
[3] K. S., “Hormony gruczołu tarczowego,” in Fizjologia człowieka t.V: Układ trawienny i wydzielanie wewnętrzne, VI., Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2000, pp. 234–246.
[4] D. S. Ross, “Radioiodine Therapy for Hyperthyroidism,” N Engl J Med 2011, vol. 364:542–50.
[5] M. Jarosz, Normy żywienia dla populacji polskiej – nowelizacja. 2017, pp. 133–140.
[6] B. Biondi and D. S. Cooper, “Thyroid hormone therapy for hypothyroidism.,” Endocrine, Aug. 2019.
[7] Karwacka I., “Stany nagłe w tyreologii – część I,” Forum Med. Rodz., vol. V, no. 5, pp. 375–389, 2011.
[8] L. H. Duntas, “The Role of Iodine and Selenium in Autoimmune Thyroiditis.,” Horm. Metab. Res., vol. 47, no. 10, pp. 721–6, Sep. 2015.
[9] H. Choudhry and M. Nasrullah, “Iodine consumption and cognitive performance: Confirmation of adequate consumption.,” Food Sci. Nutr., vol. 6, no. 6, pp. 1341–1351, Sep. 2018.
[10] A. M. Leung and L. E. Braverman, “Consequences of excess iodine,” Nature Reviews Endocrinology, vol. 10, no. 3. Nature Publishing Group, pp. 136–142, 2014.
[11] M. I. Liontiris and E. E. Mazokopakis, “A concise review of Hashimoto thyroiditis (HT) and the importance of iodine, selenium, vitamin D and gluten on the autoimmunity and dietary management of HT patients.Points that need more investigation,” Hell. J. Nucl. Med. Hell J Nucl Med, 2017.
[12] K. Łącka, “Leczenie nadczynności tarczycy,” Farm. Współczesna, vol. 1, pp. 69–78, 2008.
[13] https://pl.wikipedia.org/wiki/Płyn_Lugola, 19.08.2019.