Pierwotna nietolerancja laktozy – objawy, diagnostyka, leczenie

Pierwotna nietolerancja laktozy (hipolaktazja dorosłych) może dotyczyć nawet 37% naszego społeczeństwa. Ma związek z mutacją w genie LCT, który jest odpowiedzialny za produkcję enzymu rozkładającego cukier mleczny – laktozę. Wielu chorych niestety nie zdaje sobie sprawy, że nieleczona nietolerancja laktozy może pociągać za sobą poważne konsekwencje zdrowotne. Dlatego powinna zostać możliwie jak najszybciej wykryta.

Spis treści:

Czym jest laktoza?
Objawy pierwotnej nietolerancji laktozy
Przyczyny pierwotnej nietolerancji laktozy
Diagnostyka pierwotnej nietolerancji laktozy
Leczenie pierwotnej nietolerancji laktozy

Czym jest laktoza?

Laktoza jest cukrem mlecznym, jednak mniej słodkim niż glukoza czy sacharoza. Występuje w mleku kobiecym, krowim, kozim oraz owczym. W organizmie człowieka, a konkretnie w jelicie cienkim, enzym laktaza rozkłada będącą dwucukrem laktozę na cukry proste – glukozę i galaktozę. Następnie są one wchłaniane do krwi i wreszcie do komórek organizmu.

Pierwotna nietolerancja laktozy – objawy

Dolegliwości występujące przy pierwotnej nietolerancji laktozy są mało charakterystyczne i mogą sugerować wiele innych schorzeń przewodu pokarmowego, np. zespół jelita drażliwego. W przebiegu choroby obserwuje się między innymi:

• bóle brzucha;
• wzdęcia;
• biegunki (stolce o charakterystycznym kwaśnym zapachu);
• nudności i wymioty;
• uczucie przelewania się w brzuchu;
• gazy.

Nasilenie powyższych objawów jest uzależnione od ilości spożytej laktozy. Im więcej dostarczymy jej do organizmu, tym objawy będą silniejsze. Dużo będzie zależeć również od stopnia niedoboru laktazy, który może być większy lub mniejszy. Trzeba też pamiętać, że ww. objawy nie pojawią się od razu po spożyciu produktów zawierających cukier mleczny, lecz po kilku, a nawet kilkunastu godzinach. Może właśnie dlatego wielu chorych nie łączy występujących u siebie dolegliwości z nietolerancją laktozy.

Pierwotna nietolerancja laktozy – przyczyny

Laktoza jest doskonale przyswajana przez większość niemowląt. Z wiekiem ludzki organizm toleruje ją jednak coraz gorzej. Produkcja laktazy spada o ok. 90% w stosunku do okresu niemowlęcego. Tempo tego spadku jest różne u poszczególnych osób i w dużym stopniu zależy od pochodzenia etnicznego.

W Polsce na hipolaktazję typu dorosłego może cierpieć nawet 37% społeczeństwa. Mniej więcej tylu Polaków ma bowiem zmianę w genie kodującym laktazę – genie LCT. Zmiana ta obniża aktywność enzymu, przez co pojawiają się problemy z trawieniem cukru mlecznego.

Pierwotną nietolerancję laktozy należy odróżnić od alaktazji (wrodzonej nietolerancji laktozy), w której organizm dziecka jest całkowicie niezdolny do wytwarzania laktazy, oraz od nabytej (wtórnej) nietolerancji laktozy.

Ta ostatnia ma charakter przejściowy i powstaje na skutek uszkodzenia błony śluzowej jelita cienkiego, np. po przebytej antybiotykoterapii, infekcji żołądkowo-jelitowej (tzw. „jelitówce”), w przebiegu nieswoistego zapalenia jelit (np. choroby Leśniowskiego-Crohna) albo celiakii. Objawy wtórnej nietolerancji laktozy mijają zwykle wraz z regeneracją uszkodzonych kosmków jelitowych.

Nietolerancja laktozy – diagnostyka

Niezbędnym elementem diagnostyki nietolerancji laktozy jest szczegółowy wywiad lekarski oraz ocena obrazu klinicznego (występujących u pacjenta objawów). Bardzo popularnym badaniem w diagnostyce nietolerancji laktozy jest również pomiar stężenia wodoru w wydychanym powietrzu. Tzw. wodorowy test oddechowy, bo o nim tutaj mowa, polega na trzykrotnym pobraniu próbek wydychanego przez pacjenta powietrza. Pierwszą pozyskuje się przed podaniem roztworu laktozy, następną – 60 minut po jego spożyciu, a ostatnią po upływie kolejnej godziny. Przy nietolerancji laktozy, na skutek zaburzonego trawienia laktozy, dochodzi do fermentacji i w konsekwencji do wydzielania wodoru.

Wodorowy test oddechowy, mimo że nieinwazyjny, jest badaniem mało przyjemnym. Przede wszystkim wymaga wcześniejszego przygotowania i co najmniej 2 godzin spędzonych w przygodni. Konieczność spożycia roztworu z dużą ilością laktozy naraża też pacjenta na wystąpienie nieprzyjemnych dolegliwości – bólu brzucha, wzdęć, biegunki itp.

Ponadto bardzo wiele czynników może zafałszować wynik tego testu. Jakie to czynniki? Cztery tygodnie przed wodorowym testem oddechowym pacjent nie może przyjmować antybiotyków, poddawać się kolonoskopii, radiografii i ileostomii. Tydzień przed badaniem pacjent nie powinien zażywać leków przeciwbólowych oraz przeciwzapalnych. Dzień przed badaniem pacjent musi być na diecie lekkostrawnej. Samo badanie wykonuje się natomiast na czczo. Niezastosowanie się do powyższych zasad grozi uzyskaniem niewiarygodnego wyniku.

Zdecydowanie lepszym rozwiązaniem będzie test DNA na obecność mutacji w genie LCT. Oprócz tego, że jest prosty i wygodny w wykonaniu, pozwala również na zróżnicowanie typu choroby, czyli ustalenie, cz nietolerancja ma charakter stały czy przejściowy. Nie wymaga też od pacjenta wcześniejszego przygotowania i nie może dać fałszywego wyniku. Certyfikowane laboratoria genetyczne udostępniają nawet swoim klientom specjalne zestawy, dzięki którym próbki do badania DNA (wymaz z jamy ustnej) można pobrać w warunkach domowych. Wynik testu pozwoli ustalić, czy chory będzie musiał już do końca życia unikać laktozy czy tylko przez pewien czas.

Nietolerancja laktozy – leczenie

Pacjentom ze stwierdzoną pierwotną nietolerancją laktozy zaleca się całkowite wyeliminowanie cukru mlecznego z diety (bywa, że niewielka ilość laktozy w diecie jest dobrze tolerowana), w tym mleka i produktów mlecznych. Trzeba jednak pamiętać, że dieta bezlaktozowa, podobnie jak każda dieta eliminacyjna nie należy do łatwych. Produkty na bazie mleka można łatwo skojarzyć z laktozą. Istnieje jednak cały szereg produktów, w których laktoza jest obecna, mimo że nie zostały wyprodukowane z mleka. Wielu producentów żywności dodaje laktozę do swoich produktów, aby poprawić ich jakość – smak, zapach, konsystencję. Z resztą z tego samego powodu producenci tak chętnie dodają do swoich produktów gluten. W efekcie znajdziemy go często tam, gdzie nie spodziewalibyśmy się jego obecności – np. w mięsie, wędlinach, przyprawach itp.

Całkowita eliminacja laktozy niesie ze sobą również ryzyko niedoborów ważnych składników odżywczych, w tym wapnia, witaminy D i ryboflawiny. Z tego też powodu dietę całkowicie pozbawioną laktozy rekomenduje się jedynie w przypadku osób ze stwierdzoną nietolerancją laktozy (wrodzoną bądź pierwotną).

Pacjent stosujący taką dietę powinien być też pod ścisłą kontrolą dietetyka. Poza dietą osoby nietolerujące laktozę mogą spróbować suplementów zawierających brakujący enzym. Laktaza obecna w dostępnych na rynku preparatach jest pochodzenia mikrobiologicznego i jest w pełni bezpieczna dla pacjentów. Jednak przed zastosowaniem takiego suplementu chora osoba powinna zawsze skonsultować się z lekarzem lub dietetykiem.

Zobacz też:

• W jakich produktach występuje laktoza? Czego unikać przy nietolerancji laktozy?
• Nietolerancja laktozy a choroba Hashimoto

Źródła:

[1] Nietolerancja laktozy. Broszura Instytutu Jakości Jagiellońskiego Centrum Innowacji. https://www.jagiellonskiecentruminnowacji.pl/images/Files/Nietolerancja_laktozy_broszura_F.pdf [dostęp: 3.12.2018].
[2] E. Mądry, B. Krasińska, J. Walkowiak, A. Adamczak-Ratajczak, Hipolaktazja, zespół złego wchłaniania laktozy, nietolerancja laktozy, „Family Medicine & Primary Care Review 2011, 13, 2, s. 334–336.